 |
| Lev Tolstoj (1828-1910) |
1. Greann
Léim beagán [staire] mar dhualgas, ach ní thugann sí eolas ar bith dom nach gcuireann olc nó tuirse orm. Caismirtí na bpápaí is na ríthe, mar aon le cogaí is pláigheanna, ar gach leathanach; na fir go léir gan mhaith agus na mná ar iarraidh nach mór—tá sí fíor-thuirsiúil. Ach fós féin, is aisteach liom go minic cé chomh tur is atá sí, mar is cinnte gur cumadh cuid mhór di.
I read it [history] a little as a duty, but it tells me nothing that does not either vex or weary me. The quarrels of popes and kings, with wars or pestilences, in every page; the men all so good for nothing, and hardly any women at all—it is very tiresome: and yet I often think it odd that it should be so dull, for a great deal of it must be invention.
Jane Austen (1775-1817), in Northanger Abbey
Na staraithe—táid ar aon dul leis na bodhair a leanann orthu ag freagairt ceisteanna nár chuir aon duine.
Историки—подобно глухим, которые продолжают отвечать на вопросы, когда никто их не спрашивает.
Lev Tolstoj (1828-1910)
Ní bhíonn athrá sa stair. Ar a mhéad, bíonn rím inti uaireanta.
History doesn’t repeat itself. At best, it sometimes rhymes.
Mark Twain (1835-1910)
Ní féidir le Dia an t-am atá caite a athrú, cé gur féidir leis na staraithe.
God cannot alter the past, though historians can.
Samuel Butler (1835-1918)
Tig le duine ar bith stair a dhéanamh. Teastaíonn fear mór lena scríobh.
Anybody can make history. Only a great man can write it.
Oscar Wilde (1854-1900)
Maidir liomsa, sílim go réiteoidh sé i bhfad níos fearr le gach dream má fhágtar an t‑am atá caite faoin stair, go háirithe nuair atá fúm an stair sin a scríobh.
For my part, I consider that it will be found much better by all parties to leave the past to history, especially as I propose to write that history.
Winston Churchill (1874-1965)
 |
| Eric Blair, alias George Orwell (1903-50) |
2. Soiniciúlacht
Cad is stair ann ach fabhalscéal a bhfuil gach duine ar aon fhocal faoi?
Qu’est ce que l’histoire, sinon une fable sur laquelle tout le monde est d’accord ?
Napoléon Bonaparte (1769-1821)
Tá sé le foghlaim againn ó stair na bpobal nach bhfuil dada foghlamtha ag na pobail ón stair.
Aus der Geschichte der Völker können wir lernen, das die Völker aus der Geschichte nichts gelernt haben.
Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831)
Tá sé ceadmhach an stair a éigniú, ar chuntar go saolaítear leanbh di.
Il est permis de violer l’histoire, à condition de lui faire un enfant.
Alexandre Dumas (1802-70)
Is é atá á rá agam gur stair bhreá spleodrach é an Cogadh, ach is leamh an léamh í an tSíocháin.
My argument is that War makes rattling good history; but Peace is poor reading.
Thomas Hardy (1840-1928), in The Dynasts
Eachtra ar bith, ón uair a tharla sí, beidh staraí inniúil in ann a léiriú go raibh sí dosheachanta.
Any event, once it has occurred, can be made to appear inevitable by a competent historian.
Lee Simonson (1888-1967)
‘An té a stiúrann an t-am atá caite’, de réir mhana an Pháirtí, ‘stiúrann sé an t-am atá le teacht: an té a stiúrann an t-am i láthair, stiúrann sé an t-am atá caite.’
‘Who controls the past,’ ran the Party slogan, ‘controls the future: who controls the present controls the past.’
George Orwell (1903-50), in Nineteen Eighty-Four
 |
| Leopold von Ranke (1795-1886) |
3. Cáineadh
Comhcheilg sheasta i gcoinne na fírinne is ea an stair.
L’histoire est une conspiration permanente contre la vérité.
Joseph de Maistre (1753-1821)
Na tréimhsí a bhí go sona don chine daonna, is leathanaigh bhána iad i leabhar na staire.
Die glücklichen Zeiten der Menschheit sind die leeren Blätter im Buch der Geschichte.
Leopold von Ranke (1795-1886)
Is gailearaí pictiúr í an stair ina bhfuil bunsaothair gann agus cóipeanna fairsing.
L’histoire est une galerie de tableaux où il y a peu d'originaux et beaucoup de copies.
Alexis de Tocqueville (1805-59)
Níl mórán cur amach agam ar an stair agus ní thabharfainn pingin rua ar stair uile an domhain. Is cuma liom fúithi. Níl sa stair ach truflais ar an mórgóir. Traidisiún is ea í. Níl an traidisiún uainn. Teastaíonn uainn maireachtáil san am i láthair agus is í an t-aon stair ar fiú tráithnín í an stair atá á déanamh againn inniu.
I don’t know much about history, and I wouldn’t give a nickel for all the history in the world. It means nothing to me. History is more or less bunk. It’s tradition. We don't want tradition. We want to live in the present and the only history that is worth a tinker’s damn is the history we make today.
Henry Ford (1863-1947)
Is í an stair an táirge is contúirtí dá bhfuil cruthaithe ag ceimic an intleachtóra.
L’histoire est le produit le plus dangereux que la chimie de l’intellectuel ait élaboré.
Paul Valéry (1871-1945)
Stair—sin a bhíonn á scríobh ag na seanfhir shearbhasacha úd.
History—it’s what those bitter old men write.
Jacqueline Kennedy Onassis (1929-94)
 |
| Marcus Tullius Cicero (106-43 R. Ch.) |
4. Moladh
Ach is ionann bheith dall ar ar thit amach sular rugadh thú agus bheith i do pháiste go deo.
Nescire autem quid ante quam natus sis acciderit, id est semper esse puerum.
Marcus Tullius Cicero (106-43 R.Ch.)
Is é an ní is fearr dá bhfuil againn ón stair an díograis a spreag sí ionainn.
Das Beste, was wir von der Geschichte haben, ist der Enthusiasmus, den sie erregt.
Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832)
Iadsan a dheineann comórtas idir an aois a thit ar a gcrann agus ré órga atá san intinn amháin, is ag trácht ar chúlú is ar mheath a bheidh siad; ach an té a bhfuil eolas cruinn aige ar an am a caitheadh, ní móide go mbeidh dearcadh dubhach ná éadóchasach aige ar an ré seo.
Those who compare the age in which their lot has fallen with a golden age which exists only in imagination, may talk of degeneracy and decay; but no man who is correctly informed as to the past, will be disposed to take a morose or desponding view of the present.
Thomas Babington Macaulay (1800-59)
Múineann an stair don chine daonna an dua a bhíonn le saothair mhóra agus an mhoill a bhíonn le bearta a chur i gcrích, ach ábhar dóchais nach féidir a chloí is ea í.
L’histoire enseigne aux hommes la difficulté des grandes tâches et la lenteur des accomplissements, mais elle justifie l’invincible espoir.
Jean Jaurès (1859-1914)
Is é an t-am atá caite an t-aon ní atá fíor i ndáiríre: níl san am i láthair ach breith phianmhar spíonta roimh shaol do-athraithe an ní nach ann dó a thuilleadh. Is iad ná mairbh amháin atá ann go hiomlán. Tá beathaí na mbeo roinnte, éiginnte, ag athrú; ach tá beathaí na marbh réidh agus neamhspleách ar an Am—arb é tiarna uilechumhachtach an domhain é nach mór.
The past alone is truly real: the present is but a painful, struggling birth into the immutable being of what is no longer. Only the dead exist fully. The lives of the living are fragmentary, doubtful, and subject to change; but the lives of the dead are complete, free from the sway of Time, the all but omnipotent lord of the world.
Bertrand Russell (1872-1970).
Ní féidir rud ar bith a thuiscint ach amháin trí mheán a staire.
Nulle chose n’est compréhensible que par son histoire.
Pierre Teilhard de Chardin (1881-1955)
 |
| Agustín Farabundo Martí (1893-1932) |
5. Machnamh
Tá an uile ní sa stair neamhbhuan mar sin; is í an inscríbhinn ar a teampall ná ‘neamhní agus feo’.
Vorübergehend ist also alles in der Geschichte, die Aufschrift ihres Tempels heißt: Nichtigkeit und Verwesung.
Johann Gottfried von Herder (1744-1803)
In eachtraí stairiúla, is lipéadaí iad na fir mhóra, mar dhea, a thugann a n-ainm d’eachtra agus, fearacht na lipéadaí, is beag baint a bhíonn acu leis an eachtra céanna.
В исторических событиях так называемые великие люди суть ярлыки, дающие наименований событию, которые, так же как ярлыки, менее всего имеют связи с самым событием.
Lev Tolstoj (1828-1910) in Война и мир (Cogadh agus Síocháin)
Ní eolaíocht í an stair ach ealaíon. Ní féidir dul chun cinn inti gan samhlaíocht.
L’histoire n’est pas une science, c’est un art. On n’y réussit que par l’imagination.
Anatole France (1844-1924)
Ní dheineann aon duine an stair; ní bhíonn sí le feiscint, ach an oiread le féar ag fás.
Истории никто не делает, её не видно, как нельзя увидеть, как трава растёт.
Boris Pasternak (1890-1960)
Nuair nach féidir an stair a scríobh leis an bpeann is leis an raidhfil a scríobhtar í.
Cuando la historia no se puede escribir con la pluma se escribe con el fusil.
Agustín Farabundo Martí (1893-1932)
Bíonn staraithe sa tóir ar scáileanna de shíor, tuiscint ghoirt acu nach n-éireoidh leo choíche saol atá marbh a athchruthú ina iomláine, is cuma cé chomh mion macánta is a bhíonn a gcuid foinsí. Tá sé i ndán dúinn bheith ag beannú go brách don té atá tar éis coirnéal a chasadh agus dul as éisteacht.
Historians are left forever chasing shadows, painfully aware of their inability ever to reconstruct a dead world in its completeness however thorough or revealing their documentation. We are doomed to be forever hailing someone who has just gone around the corner and out of earshot.
Simon Schama (1945-)
 |
| Marc Bloch (1886-1944) |
6. Gaois
An dea-staraí, ní bhaineann sé le ham ná le tír ar bith: má bhíonn grá aige dá thír dhúchais, ní dheineann sé rómholadh riamh uirthi as aon ní.
Le bon historien n’est d’aucun temps ni d’aucun pays: quoiqu’il aime sa patrie, il ne la flatte jamais en rien.
François Fénelon (1651-1715)
Truaillíonn an tírghrá an stair.
Der Patriotismus verdirbt die Geschichte.
Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832)
Cruthaíonn daoine a stair féin, ach ní chruthaíd í dá ndeoin féin ná i gcúinsí a roghnaíodar féin, ach i gcúinsí a bhí ann rompu, a tugadh dóibh agus a tháinig anuas chucu. Luíonn traidisiún na nglún go léir atá marbh ar intinní na mbeo mar a bheadh tromluí ann.
Die Menschen machen ihre eigene Geschichte, aber sie machen sie nicht aus freien Stücken, nicht unter selbstgewählten, sondern unter unmittelbar vorgefundenen, gegebenen und überlieferten Umständen. Die Tradition aller toten Geschlechter lastet wie ein Alp auf dem Gehirne der Lebenden.
Karl Marx (1818-83)
Namhaid diabhlaí na fíor-staire is ea an flosc chun breithiúnais.
Le satanique ennemi de la véritable histoire : la manie du jugement.
Marc Bloch (1886-1944)
Ba í an stair ba mhó agus ba spreagúla ná stair na ndaoine atá gan stair, na ndaoine nach bhfuil páipéir acu, ach ní féidir í a scríobh.
La plus grande et la plus émouvante histoire serait l’histoire des hommes sans histoire, des hommes sans papiers, mais elle est impossible à écrire.
Jean Guéhenno (1890-1978)
Is tír iasachta an t-am atá caite. Bíonn nósanna difriúla acu ansiúd.
The past is a foreign country. They do things differently there.
L. P. Hartley (1895-1972) in The Go-Between
Ba dheacair dom rogha a dhéanamh idir Marc Bloch agus L. P. Hartley, ach táim chun an chraobh a thabhairt don staraí Francach. Sílim gur mhaith an rud é dá mbeadh an rabhadh a thug sé faoi ‘la manie du jugement’ scríofa i litreacha móra agus in áit fheiceálach i ngach roinn staire, i ngach ollscoil, ar fud na cruinne.
Tá súil agam go mbeidh aiste liom le léamh anseo i mí Mheán Fómhair. Idir an dá linn, bainigí sult as an dea-aimsir nuair a thiocfaidh sí!
Tá súil agam go mbeidh aiste liom le léamh anseo i mí Mheán Fómhair. Idir an dá linn, bainigí sult as an dea-aimsir nuair a thiocfaidh sí!