Fear tuí a bhfuil m’ainm air

Fear tuí a bhfuil m'ainm air

Baineadh stangadh asam le déanaí nuair a tháinig leabhar a foilsíodh anuraidh faoi mo bhráid. Popular Protest and Policing in Ascendancy Ireland, 1691-1761 an teideal atá air agus is é Timothy D. Watt an t‑údar. Is iad Boydell & Brewer, foilsitheoirí acadúla i Sasana, a d’eisigh. Ón méid atá scríofa sa réamhrá, is cosúil go bhfuil an leabhar bunaithe ar thráchtas dochtúireachta a scríobhadh in Ollscoil na Ríona, Béal Feirste, agus gur chaith an t‑údar seal mar chomhalta iar-dhochtúireachta i gColáiste na hOllscoile, Baile Átha Cliath. Bhíos ag súil le saothar a mbeadh cruinneas agus stuaim ann. Chuir ar léas ann alltacht orm, áfach, mar tá roinnt tuairimí áiféiseacha curtha i mo leith ag an údar. Tuairimí is ea iad nár scríobhas riamh agus nach n-aontaím leo. Thairis sin, is tuairimí iad nach féidir a chosaint. Is ionann an bhrilléis seo a lua liom agus ceap magaidh a dhéanamh díom i súile na léitheoirí nach bhfuil cur amach acu ar mo shaothar. ‘Qui tacet consentit’ adeirtear. Nílim sásta leis na tuairimí baotha a chuir Watt i mo leith agus nílim chun fanacht i mo thost.

     Tá an sliocht thuas le léamh ar leathanach 8 de leabhar Watt. Más féidir an téacs a chreidiúint, tá staraithe a bhaineann úsáid as foinsí Béarla chun tuiscint a fháil ar mheon na coitiantachta san 18ú céad nó sa 19ú céad cáinte agam. Ina theannta sin, ar leathanach 9, thug Watt le tuiscint go bhfuil roinnt ‘inhibitions about using material from government sources’ agam. Ach níl bunús dá laghad leis na líomhaintí seo. Bheadh sé aisteach dá mbeadh a leithéid de cháineadh déanta agam, mar is minic a bhaineas féin leas as foinsí i mBéarla, nó as foinsí stáit, chun teacht ar eolas i dtaobh aigne an phobail. Mar shampla, tá caibidil liom dar teideal ‘Catholic disaffection and the oath of allegiance of 1774’ i gcló in imleabhar dar teideal People, Politics and Power a d’fhoilsigh Preas Choláiste Ollscoile Bhaile Átha Cliath sa bhliain 2009 agus tá téis na caibidle ag brath go huile is go hiomlán ar ailt as irisleabhar agus ar phaimfléid i mBéarla. Arís, bhaineas úsáid as réimse leathan de cháipéisí stáit – páipéir de chuid phríomhrúnaí na hÉireann agus tuairiscí ón War Office agus ón Admiralty san áireamh – chun solas a chaitheamh ar dhearcadh an phobail sa leabhar liom dar teideal Irish Opinion and the American Revolution, 1760-1783.

     Séanaim scun scan gur cháineas aon duine riamh as foinsí i mBéarla nó foinsí stáit a úsáid. Ní fhéadfadh scoláire a leithéid a dhéanamh: bíonn dualgas ar an staraí i gcónaí éisteacht chothrom a thabhairt don fhianaise go léir a bhaineann lena thaighde, beag beann ar an teanga inar scríobhadh an fhianaise nó ar chúlra an fhinné. Creidim, ar ndóigh, nár chóir don staraí neamhshuim a dhéanamh d’fhianaise na bhfoinsí Gaeilge, ach ní hionann neamart sna foinsí Gaeilge a cháineadh, rud a dheinim go rialta, agus neamart sna foinsí Béarla a mholadh, rud nach ndéanfainn go deo. An té nach n-aithníonn an difear idir an dá dhearcadh seo, tá lúb éigin ar lár ina chumas réasúnaíochta. Bheadh an líomhain thuas dona go leor, sílim, ach tá ceann eile le léamh ag bun an leathanaigh chéanna (féach an léaráid thíos).

     Tá na staraithe a chleachtann an ‘histoire événementielle’ cáinte agam chomh maith, más féidir cuntas Watt a chreidiúint. Ach tá sé imithe in iomrall arís. San aiste dheireanach liom a foilsíodh anseo i mí Eanáir, gheallas go dtabharfainn ‘aird chuí ar na trí scála ama a d’aithin Fernand Braudel’ sa leabhar atá ar na bacáin agam faoi láthair. Is iad na scálaí ama atá i gceist an histoire événementielle (‘stair na n-imeachtaí’), an histoire conjoncturelle (‘stair na dtosca’) agus an histoire structurale (‘stair na struchtúr’). Nó, i bhfocail eile, stair na bpearsan, stair na sochaí agus stair an dúlra faoi seach. Sa sliocht dar thagair Watt, mhíníos go mbíonn easpa leanúnachais le brath ar an histoire événementielle i gcónaí mar téann gach duine in úir, luath nó mall, agus bíonn clabhsúr ar gach scéal. Is suntasaí go mór an leanúnachas san histoire conjoncturelle, ámh, mar is go mall a athraíonn nósanna sóisialta is cultúrtha an phobail. Ní ag cáineadh an histoire événementielle a bhíos in aon chor, ach ag cáineadh siléig na staraithe san histoire conjoncturelle. Seo sliocht as an aiste liom a foilsíodh anseo i mí Eanáir:

Níl aon bhaol go ndéanfaidh mé neamart san histoire événementielle, is é sin le rá, i stair na bpearsan agus na n-eachtraí. Tuigim gur cuid riachtanach den stair í seo, cé nach leor í. Ach tabharfaidh mé suntas, leis, don histoire conjoncturelle, do stair na sochaí agus an chultúir. Admhaím go bhfuil luí ar leith agam leis an saghas seo staire, ach ní ligfidh mé an histoire structurale, stair an dúlra agus an ‘achair fhada’, i ndearmad ach oiread. 

Ar an drochuair, tá tuilleadh líomhaintí fós le teacht ...

     Más féidir Watt a chreidiúint, tá sé le tuiscint ó mo chuid scríbhinní go raibh treallchogaíocht ar son na Stíobhartach ar siúl in Éirinn san 18ú céad: féach an giota thuas atá le léamh ar leathanach 205 den leabhar. Is fíor nár thagair sé dom i gcorp an téacs, ach is mise údar an dá alt atá luaite i bhfonóta 11 ag bun an leathanaigh. Níl aon trácht ar threallchogaíocht i gceachtar den dá alt úd. Thairis sin, níl aon tagairt do threallchogaithe Seacaibíteacha in aon saothar eile liom. Go deimhin, tá caibidil liom dar teideal ‘Irish Jacobitism, 1691-1790’ i gcló sa Cambridge History of Ireland a foilsíodh anuraidh, agus níl aon trácht inti ar threallchogaíocht Sheacaibíteach. Tá cúis mhaith leis sin: tuigim go maith nár tharla a leithéid riamh. Seo mar a scríobhas:

In contrast [with Scotland], the section of the Irish population that was most sympathetic to Jacobitism was disarmed, leaderless and acutely aware of its impotence.

Cambridge History of Ireland, imleabhar III, 42.

Ba é dóchas na Seacaibíteach in Éirinn go bhfillfeadh na ‘géanna fiáine’ in éineacht le le harm Francach nó Spáinneach. Ní raibh seans dá laghad go dtarlódh éirí amach Seacaibíteach in Éirinn, mar a tharla faoi dhó in Albain. Níor thit ach dhá eachtra amach in Éirinn le linn an 18ú céad a d’fhéadfaí ‘cogaíocht’ a thabhairt orthu: mar atá, an t‑ionsaí a dhein na Francaigh ar Charraig Fhearghais sa bhliain 1760 agus éirí amach na bliana 1798. Is dócha go bhféadfaí ‘treallchogaíocht’ a thabhairt ar iarsma an éirí amach i gContae Chill Mhantáin, leis, ach níor phléas an t‑ábhar sin riamh.

     Tá an beachtú seo ag druidim chun deiridh ach tá líomhain amháin eile i leabhar Watt is cóir a lua. Dar leis, tá barúil agam gur imigh muintir na tuaithe isteach sna Buachaillí Bána d’fhonn an naimhdeas a bhí acu don eaglais bhunaithe agus don stát a chur in iúl: féach an sliocht thuas ó leathanach 206 dá leabhar. Is fíor gur scríobhas na focail idir comharthaí athfhriotail – ‘frank hostility to the establishment in both church and state’ – ach thóg Watt an abairt as comhthéacs. Cur síos is ea é ar an meon atá léirithe san amhrán dar tús ‘Cé fada dúinn fá dhaoirse’. Tá téacs iomlán an amhráin le fáil sa leabhar liom dar teideal The Popular Mind in Eighteenth-century Ireland agus seo daoibh blaiseadh beag de:

Beidh ceolta crot nár dtimpeall, aoibhneas is pléireacht,
     rince ar mhóin gach machaire, i dtigh an tábhairne gan gó,
is mise ag taobh an bhairille ’síor-radaireacht gan choimheascar
     ar intinn scéalta d’aithris ar sheanchas na dtreon;
is laoitheach léannta lannmhar na fearchoin ag téarnamh
     tar taoide i gcéin go treasúil, go hanfach ar seol,
ag tabhairt sceimhle is léin ar Ghallaphoic an mheabhail noch do chéas mé
     le dlíthe daora damanta agus taxanna gach ló.

Vincent Morley, The Popular Mind in Eighteenth-century Ireland, 204-6

Bhíodh sé de nós ag staraithe tagairt a dhéanamh don gháir ‘Long live King George 3rd and Queen Sive’, slua-ghairm a bhí coitianta i measc na mBuachaillí Bána sna 1760í, más fíor. Ar na húdair a luaigh an gháir seo bhí James Donnelly, Patrick Corish, Roy Foster, S.J. Connolly agus Jacqueline Hill. Ach in alt liom dar teideal ‘George III, Queen Sadhbh and the historians’ a foilsíodh ar Eighteenth-century Ireland: Iris an Dá Chultúr, 17 (2002), thaispeánas nach raibh d’fhianaise acu ach tuairisc dí-ainm amháin nach raibh cuma na dóchúlachta uirthi, agus go raibh bá leis na Stíobhartaigh léirithe sa litríocht Ghaeilge a bhain leis an ngluaiseacht. Is cosúil gur imigh an aiste sin i gcion ar na staraithe agus níl aon tagairt don ghean a bhí ag Buachailli Bána ar Sheoirse III feicthe agam le cúig bliana déag anuas. Maidir le cuspóirí na mBuachaillí Bána, níor thugas le tuiscint riamh go raibh spriocanna polaitiúla ag an dream a bhí gníomhach sna 1760í. Bhíos (agus táim) sásta leis an tuairim choitianta gur ghluaiseacht í a raibh éilimh eacnamaíocha aici, cé gur bhain na baill le haicme shóisialta a raibh luí aici leis an Seacaibíteachas. Bíodh sin mar atá, caithfear dealú a dhéanamh idir Buachaillí Bána na 1760í agus an ghluaiseacht úr den ainm céanna a d’eascair sna 1780í – dream a dtugtar Rightboys orthu go minic. Is fíor gur ionsaigh Buachaillí Bána na 1780í stádas na heaglaise bunaithe, rud a d’fhág go raibh gné pholaitiúil ag an ngluaiseacht. Fós féin, ba mhó an aird a thug na Rightboys ar an eacnamaíocht ná ar an gcreideamh. Admhaím go bhfuil mo thuairimí ar an gceist seo beagáinín casta, ach is ábhar casta í an stair agus bíonn caolchúis áirithe ag teastáil lena tuiscint.

     Ní mó ná sásta atá an Dr Watt le mo chuid scríbhinní. Dá bhfaigheadh sé locht ar na tuairimí atá agam, ní thógfainn air é. Bíonn gá le cur agus cúiteamh sa stair. D’fhéadfadh sé cur i gcoinne na tuairime atá agam go bhfuil neamart déanta ag staraithe i bhfoinsí Gaeilge an 18ú agus gur mithid deireadh a chur leis an neamart sin. Nó d’fhéadfadh sé cur i gcoinne na tuairime atá agam gur chóir béim níos mó a leagan ar an histoire conjoncturelle feasta. Nó d’fhéadfadh sé cur i gcoinne na tuairime atá agam go raibh súil ag Seacaibítigh na hÉireann le filleadh na ngéanna fiáine i gcaitheamh an chéad leath den 18ú céad. Nó d’fhéadfadh sé cur i gcoinne na tuairime atá agam nach raibh mórán measa ag Buachaillí Bána ar Sheoirse III. Ach ina ionad sin, chruthaigh sé fear tuí, chroch sé m’ainm thart ar a mhuinéal, agus chuir sé é ag spalpadh seafóide.