An t-óg agus an sean

Ciarán Brady (ar chlé), a dhein an leabhar a sheoladh, agus James Quinn

Bhíos i láthair in Acadamh Ríoga na hÉireann, an 29 Aibreán 2015, nuair a seoladh an leabhar is déanaí le James Quinn, fear a bhfuil dhá leabhar scríofa aige cheana: Soul on Fire: A Life of Thomas Russell (2002) agus John Mitchel (2008). Tá aithne agam air ón uair a bhíos i mo thaighdeoir don Dictionary of Irish Biography, tionscnamh uaillmhianach a bhfuil sé ina eagarthóir air. Thuigfeá ón méid sin go bhfuil luí ar leith aige leis an mbeathaisnéis stairiúil mar genre, ach tá leabhar de shaghas eile curtha ar fáil aige an babhta seo. ‘An rud is annamh is iontach’ adeirtear, agus is annamh a fhoilsítear monagraif ar staireagrafaíocht na hÉireann: má tháinig leabhar amach ar an ábhar sin ón uair a foilsíodh saothar liom féin, Ó Chéitinn go Raiftearaí, ceithre bliana ó shin, is i ngan fhios dom a tharla sé.  Is leor an méid sin chun an tsuim a chuireas sa leabhar is déanaí le James Quinn a mhíniú, ach bhí rud eile i gceist chomh maith: is amhlaidh go dtosaíonn a leabharsan san áit inar chríochnaigh mo cheannsa. Is é an sprioc a bhí agam, an traidisiún dúchais staire a ríomh ó aimsir Chéitinn sa chéad leath den 17ú céad go dtí aimsir Raiftearaí sa chéad leath den 19ú céad. Go deimhin, tá cúpla leathanach ag deireadh mo leabhair inar phléas an leanúnachas follasach idir an saghas staire a bhí á scríobh i mblianta tosaigh an 19ú céad agus scríbhinní staire lucht Éire Óg. Tá an chéad mhír eile den scéal sin scríofa ag James Quinn anois.

     Leabhar suimiúil soléite is ea Young Ireland and the Writing of Irish History ina léirítear an dearcadh agus an cur chuige a bhí ag na hÉireannaigh Óga i leith na staireagrafaíochta. Seo mar a mhínigh Thomas Davis, príomh-intleachtóir an ghrúpa, an tábhacht a bhain leis an stair i gcolúin an Nation, an 28 Meitheamh 1845: ‘If we live influenced by wind and sun and tree, and not by the passions and deeds of the past, we are a thriftless and hopeless people’ (Quinn, lch 6). Chuir an Nation, nuachtán seachtainiúil na nÉireannach Óg, béim nár bheag ar amhráin agus ar dhánta nuachumtha faoi stair na hÉireann, agus chuir baill na gluaiseachta sraith leabhar amach ar phraghas íseal inar deineadh cúram ar leith den stair. Ar na teidil sa tsraith bhí leithéidí History of the Volunteers of 1782 le Thomas MacNevin, Life and Times of Aodh O’Neill, Prince of Ulster le John Mitchel, History of the Confederation of Kilkenny le C. P. Meehan, agus Life and Conquests of Art MacMurrogh le Thomas D’Arcy McGee. Bhí an-éileamh ar an nuachtán agus ar na leabhair ón tús: ceithre mhíle cóip a díoladh den chéad eagrán den Nation – dhá oiread an nuachtáin sheachtainiúil ba mhó díol ag an am. Níorbh fhada go raibh deich míle cóip den nuachtán á ndíol in aghaidh na seachtaine. Cé gur chuir tubaiste an ghorta mhóir agus éirí amach neamhéifeachtach na bliana 1848 deireadh grod le hÉire Óg mar ghluaiseacht pholaitiúil, níor tháinig maolú ar an tionchar intleachtúil a bhí ag iarbhaill na gluaiseachta go ceann i bhfad – mar is léir ó shuirbhé a deineadh sa bhliain 1884:

A survey of the reading habits of the Catholic Young Men’s Society in County Cork found that among the most popular works were Mitchel’s Jail Journal (1845) and History of Ireland (1869), McGee’s Popular History of Ireland (1867), Duffy’s Young Ireland (1880) and Four Years of Irish History (1883), O’Callaghan’s History of the Irish Brigades (1854), A. M. Sullivan’s Story of Ireland (1867), and T. D. Sullivan’s Penny Readings for the Irish People (1879), a selection of Young Ireland prose and verse.

James Quinn, Young Ireland and the Writing of Irish History, 129

Aontaíonn Quinn leis an mbreith a thug P. S. O’Hegarty ar thionchar na gluaiseachta:

Although their attempted insurrection in 1848 failed in a military sense, O’Hegarty argued that ‘in the long run, they won. The written word remained. The principles of nationality expounded in the Nation were never again wholly obscured. They became an integral part of the Irish consciousness’.

Quinn, Young Ireland, 137

Molaim Young Ireland and the Writing of Irish History d’aon duine a bhfuil suim aige i staireagrafaíocht na hÉireann, i stair pholaitiúil na hÉireann sa 19ú céad, nó i stair an náisiúnachais in Éirinn.

Lucht bunaithe an Nation: Thomas Davis, Charles Gavan Duffy agus John Blake Dillon sa bhliain 1842

     Ar an drochuair, tá easnamh amháin sa leabhar is cóir a lua. Féach an ráiteas seo a leanas (is liom an bhéim):

After 1848 growing prosperity and literacy ensured that print culture would play an ever greater role in creating an awareness of Ireland as an historic and distinct nation.

Quinn, Young Ireland, 8.

Níl ach focal amháin san abairt thuas nach n-aontaím leis, ach is focal tábhachtach é: dá scríobhfadh an t-údar ‘perpetuating’ in ionad ‘creating’, bheinn ar aon fhocal leis. Tá sé léirithe agam in Ó Chéitinn go Raiftearaí gur cruthaíodh an tuiscint náisiúnaíoch ar stair na hÉireann sa 17ú céad agus gur dhein mórán údar saothrú ar an tuiscint sin i rith an 18ú céad agus i dtús an 19ú céad. Ní rachaidh mé siar ar an ábhar sin anseo – léigh an leabhar muna gcreideann tú mé! Dá bhrí sin, ní fhéadfainn teacht leis an tuairim gur chuir Éire Óg cor nua ar fad i stair na hÉireann:

Young Ireland can be seen as a prime example of Benedict Anderson’s theory of the use of print-capitalism to create a new kind of shared experience and mass solidarity.

Quinn, Young Ireland, 74-5.

Is liom an bhéim arís. Lena cheart a thabhairt don údar, is beag tagairt eile atá sa leabhar do theoiricí baotha na n-eolaithe polaitiúla. Tá sé sásta brath ar fhianaise na bhfoinsí príomha don chuid is mó, mar a dhéanfadh staraí maith, agus is trua é nár thug sé droim láimhe ar fad don teoiric.

     Taispeánann Quinn go raibh drochmheas ag na hÉireannaigh Óga ar litríocht an phobail. Ní raibh an Ghaeilge ar a thoil ag Thomas Davis, ach dhein sé beag is fiú de na hamhráin Ghaeilge a bhí ar bheola na coitiantachta ag an am in aiste leis dar theideal ‘Essay on Irish Songs’ a foilsíodh ar an Nation:

There are great gaps in Irish Song to be filled up. This is true even of the songs of the Irish-speaking people. Many of the short snatches preserved among them from olden times are sweet and noble; but the bulk of the songs are very defective. Most of those hitherto in use were composed during the last century, and, therefore, their structure is irregular, their grief slavish and despairing, their joy reckless and bombastic, their religion bitter and sectarian, their politics Jacobite, and concealed by extravagant and tiresome allegory.

Michael Joseph Barry, The Songs of Ireland (BÁC, 1845), 33.

Ní raibh Davis ná a chomrádaithe cáilithe chun litríocht na Gaeilge a mheas. Chuir Michael Joseph Barry athchló ar aiste Davis i gcnuasach d’amhráin na hÉireann a foilsíodh sa bhliain 1845, ach bhí sé de mhacántacht ann a admháil nach raibh sé féin ná Charles Gavan Duffy – fear a chuir The Ballad Poetry of Ireland in eagar an bhliain chéanna – nach rabhadar inniúil don obair a bhí idir lámha acu:

Like him I have found myself, in the main, restricted to the last half century for the materials of my collection—the old songs of the country being still a sealed fountain to that large class of Irishmen whose knowledge is confined to foreign tongues ...

Barry, The Songs of Ireland, v.

Sin í an fhírinne ghlan. Bhain lucht Éire Óg le haicme ghairmiúil na mbailte móra. Ní raibh aon chur amach acu ar litríocht an phobail; níorbh fhéidir leo í a thuiscint ná a thomhas; agus bhí sé i bhfad thar a gcumas litríocht a chumadh i dteanga dhúchais na tíre. Ní hamháin sin, ach bhí sé thar cumas a bhformhór litríocht a scríobh i dteanga ar bith. B’fhéidir go bhfuil blas searbh ar an mbreith sin, ach b’éigean dom cuid mhaith den dríodar a chumadar a léamh le cúig bliana déag anuas agus níl an crá croí maite agam dóibh go fóill. Níl aon amhras ach gurbh é James Clarence Mangan an file ab fhearr ina measc – an t-aon duine acu a raibh féith na filíochta ann i ndáiríre – ach níl aistí áirithe leis thar moladh beirte. Féach, mar shampla, an véarsa seo a leanas as bailéad dar teideal ‘Lamentation of Mac Liag for Kincora, 1015’:

Oh, where, Kincora! is Brian the Great?
     And where is the beauty that once was thine?
Oh, where are the princes and nobles that sate
     At the feast in thy halls, and drank the red wine?
                    Where, oh, Kincora?

D.F. McCarthy, The Book of Irish Ballads (BÁC, 1846), 102.

‘Sate’? Is ea, muise, ‘sate’. Maidir le Thomas Davis, cé go raibh sé sásta locht a fháil ar fhilí na Gaeilge, níl ina chuid véarsaíochta féin ach truflais. Seo daoibh véarsa as amhrán leis dar teideal ‘Sweet Eily MacMahon, the Flower of Finae’ ina bhfuil an rím is leanbaí dá bhfuil feicthe agam:

For Fergus O’Farrell was true to his sire-land,
And the dark hand of tyranny drove him from Ireland;
     He joins the Brigade, in the wars far away,
     But he vows he’ll come back to the Flower of Finae.

Charles Gavan Duffy, The Ballad Poetry of Ireland (BÁC, 1845), 205.

Muna gcuireann ‘sire-land’/‘Ireland’ múisc ort, tá goile níos láidre agat ná mar atá agamsa.

     Má chuirtear na deilíní maoithneacha i mBéarla crochta a chum lucht Éire Óg i gcomórtas leis na hamhráin pholaitiúla a chum filí aitheanta na Gaeilge, beidh sé soiléir cén dream a raibh bua na filíochta acu:

D’aithníos féin gan bhréag ar fhuacht
is ar anfaithe Thétis taobh le cuan,
ar chanadh na n-éan go séiseach suairc,
go gcasfadh mo Shaesar glé gan ghruaim.
Measaim gur subhach don Mhumhain an fhuaim
is dá maireann go dubhach de chrú na mbua:
torann na dtonn le sleasaibh na long
ag tarraingt go teann ’nár geann ar cuairt.  

Is breith shuibiachtúil í seo, gan amhras, ach táim sásta a rá go bhfuil níos mó filíochta sa véarsa thuas – véarsa as amhrán dar teideal ‘Rosc Catha na Mumhan’ a chum Piaras Mac Gearailt (1709-c.1792) – ná mar atá i ngach aiste dá bhfuil léite agam ó pheann Thomas ‘very defective’ Davis.

Staraithe Éire Óg: Charles Gavan Duffy, Thomas D’Arcy McGee agus John Mitchel

     Ní shéanann James Quinn go raibh caighdeán liteartha an Nation go hainnis:

Much of the Nation’s verse was characterised by bombastic sentiment, facile rhyme and nationalist cliché ...

Quinn, Young Ireland, 48

Ach in ainneoin droch-chaighdeán na véarsaíochta, caithfear a admháil go raibh tóir as cuimse ag muintir na hÉireann ar amhráin an Nation ar feadh i bhfad. Aithníonn an t-údar an fhíric seo chomh maith:

These patriotic hymn-books became the most pervasive means of disseminating popular nationalist history and the most enduring legacy of Young Ireland.

Quinn, Young Ireland, 121.

Ní féidir a rá go bhfuil éifeacht Éire Óg ídithe go fóill. Nuair a chuir World Service an BBC comórtas ar siúl sa bhliain 2002 chun na deich n-amhrán is ansa le héisteoirí ar fud na cruinne a roghnú, bhain ‘A Nation Once Again’ le Thomas Davis an chéad áit amach:

And from that time, through wildest woe,
     that hope has shone a far light,
nor could love’s brightest summer glow
     outshine that solemn starlight;
it seemed to watch above my head
     in forum, field and fane,
its angel’s voice sang ’round my bed
     ‘A nation once again!’ 

Thabharfainn geall nár thuig oiread is duine as céad den dream a chaith vóta ar son an amhráin i gcomórtas an BBC ciall an fhocail ‘fane’. Caithfidh nár thuig Gael as míle an focal i lár an 19ú céad, ach ba chuma leo. Thuigeadar cad a bhí á rá ag Davis: bhí dóthain Béarla acu le tuiscint go raibh sé ‘ag fógairt fáin ar Ghallaibh’.  Ba leor an teachtaireacht sin leo sa bhliain 1844 – agus sa bhliain 2002 chomh maith.

     Níor theastaigh ard-chaighdeán litríochta ó léitheoirí an Nation. Is é a bhí uathu ná saothair bolscaireachta a d’fhógródh an dearcadh a bhí acu cheana féin don saol mór. Bhí an ceart ar fad ag Raymond Aron nuair a scríobh sé:

Or, la majorité des lecteurs des grands journaux exigent que leur journal justifie leurs opinions.

Raymond Aron, Le Spectateur engagé (Paras, 2005), 274.

[Mar éilíonn an chuid is mó de léitheoirí na mór-nuachtán go ndeimhneofar a gcuid tuairimí ina rogha nuachtáin.]

Níorbh é caighdeán liteartha an Nation a mheall na léitheoirí ina sluaite, ach an tuiscint ar stair na hÉireann a bhí le léamh ar na leathanaigh. Tuiscint ba ea í a shealbhaigh léitheoirí an nuachtáin sular rugadh Thomas Davis sa bhliain 1814. Thángadar ar an tuiscint seo i litríocht na Gaeilge agus i bhfoilseacháin Bhéarla le húdair dhátheangacha – san Irish Magazine a chuir Watty Cox amach idir 1807 agus 1815, mar shampla, nó sna leabhair staire a scríobh Tadhg Ó Flannagáin, Dennis Taaffe, Pádraig Ó Loingsigh, agus tuilleadh nach iad. Lean lucht Éire Óg an chonair chéanna: d’éirigh leo an tuiscint ar stair na hÉireann a bhí ag an gcoitiantacht a bhuanú, ach níorbh iad a chruthaigh an tuiscint sin.

AGUISÍN

Dá dhonacht iad na rabháin a chum na hÉireannaigh Óga, caithfidh mé a admháil gur féidir roinnt den phrós a scríobhadar a áireamh mar litríocht. Bheinn sásta mórán a mhaitheamh do John Mitchel, mar shampla, fear a bhreac an abairt seo a leanas ina Jail Journal:

A good rant, like a canter on the back of a brisk horse, gives me an appetite for dinner.

Is fíor sin, agus tá goile agam anois.