 |
| Na leabhair a ainmníodh agus na húdair a scríobh. |
Bhí leabhar liom, The Popular Mind in Eighteenth-Century Ireland, ar an ngearrliosta a roghnaíodh i gcomhair dhuais Michel Déon le déanaí. Duais nua is ea í seo a bhronnfar gach re bliain don leabhar neamhfhicsin is fearr le húdar a bhfuil cónaí air in Éirinn. Cheap Acadamh Ríoga na hÉireann an coiste a roghnaigh na saothair don ghearrliosta agus, sa deireadh thiar thall, an saothar a bhuaigh. Seo iad na baill: Michael Cronin, ollamh le Fraincis, Coláiste na Tríonóide; Ruth Hegarty, oifigeach na bhfoilseachán san Acadamh Ríoga; Gerardine Meaney, ollamh le léann an chultúir, Coláiste na hOllscoile, BÁC; Hastings Donnan, ollamh le hantraipeolaíocht, Ollscoil na Ríona; Ciaran Brady, ollamh emeritus le stair, Coláiste na Tríonóide; Jane Conroy, ollamh le Fraincis, Ollscoil na hÉireann, Gaillimh; agus Claire Connolly, ollamh le Béarla, Coláiste na hOllscoile, Corcaigh.
Leabhair a foilsíodh sa dá bhliain idir Iúil 2016 agus Iúil 2018 a bhí cáilithe don duais i mbliana agus ainmníodh 240 saothar ar fad trí shuíomh gréasáin an Acadaimh Ríoga – ní nach ionadh mar bhí duais tharraingteach de €10,000 ag dul don bhuaiteoir. Roghnaigh na moltóirí na sé leabhar seo a leanas don ghearrliosta:
- I Found my Tribe le Ruth Fitzmaurice (Chatto & Windus)
- The Vanquished: Why the First Word War failed to end le Robert Gerwarth (Allen Lane)
- Hard Border: Walking through a century of partition le Darach MacDonald (New Island)
- The End of Outrage: Post-famine adjustment in rural Ireland le Breandán Mac Suibhne (Oxford University Press)
- The Popular Mind in Eighteenth-century Ireland le Vincent Morley (Cork University Press)
- Notes to Self: Essays le Emilie Pine (Tramp Press)
Is léir go bhfuil réimse leathan ábhar i gceist sna leabhair a roghnaíodh: is saothair dhírbheathaisnéise iad na leabhair le Fitzmaurice agus Pine; baineann leabhar MacDonald le saol ár linne féin; agus is saothair staire iad na trí cinn eile. Agus tá éagsúlacht le brath ar na startha chomh maith: baineann leabhar Gerwarth le polaitíocht na hEorpa sa 20ú céad; teannais shóisialta a phléasc i bparóiste tuaithe sa 19ú céad atá faoi chaibidil i leabhar Mhic Shuibhne; agus scrúdaíodh meon na coitiantachta i rith an 18ú céad i mo leabhar féin. Is é leabhar Bhreandáin Mhic Shuibhne a bhuaigh an duais: níor chúis iontais dom é cinneadh na moltóirí, mar d’éirigh le Mac Suibhne an dá thrá a fhreastal: cé gur leabhar scolártha é The End of Outrage, tá scéal daonna, scéal a mbeidh suim ag an bpobal trí chéile ann, ríofa go healaíonta aige freisin.
 |
| An duaisiarracht á fógairt, an 3 Nollaig 2018. |
Maidir liom féin, táim buíoch de go bhfuair The Popular Mind in Eighteenth-Century Ireland aitheantas mar shaothar tábhachtach. Is ar mhaithe liom féin a bhím ag scríobh: toisc gur mian liom ceist stairiúil éigin nár cíoradh i gceart cheana a fhreagairt, nó toisc go dteastaíonn uaim cuntais iomrallacha atá le fáil sa staireagrafaíocht a cheartú. Ní bhím ag súil le moladh, ach is údar uchtaigh é nuair a fhaighim é gan choinne. Ní fhaigheann staraithe i gcoitinne mórán aitheantais ar na saolta seo, ach is measa fós é cás an staraí a bhíonn ag scríobh i nGaeilge. Ní féidir a shéanadh go bhfuil na meáin Ghaeilge ag crapadh leo de réir a chéile. Nuair a foilsíodh Washington i gCeannas a Ríochta: Cogadh Mheiriceá i litríocht na Gaeilge sa bhliain 2005, mar shampla, foilsíodh léirmheasanna ar Foinse is ar Lá, agus cuireadh agallamh orm ar Raidió na Gaeltachta. Nuair a tháinig Ó Chéitinn go Raiftearaí: Mar a cumadh stair na hÉireann amach sa bhliain 2011, pléadh é ar chlár dar theideal ‘Comhluadar na leabhar’ ar Raidió na Gaeltachta agus foilsíodh léirmheas ar Gaelscéal. Níl aon nuachtán Gaeilge ann a thuilleadh, ná níl aon chlár faoi leabhair ar Raidió na Gaeltachta. Na meáin leictreonacha atá ann anois, is ag déanamh aithrise ar chur chuige na tabloids a bhíonn siad. Tá na hirisí acadúla ann i gcónaí, ar ndóigh, ach sílim gurb é Comhar an t-aon mheán anois a chuirfeadh monagraf scolártha i nGaeilge ar a shúile don léitheoir cothrom. O tempora o mores! Ní mhairfidh cultúr liteartha ar anraith caol na n-úrscéalta agus na liricí beaga.
 |
| Michel Déon agus dhá leabhar leis |
Ní foláir dom a admháil nach raibh saothar ar bith le Michel Déon (1919-2016) léite agam sular ainmníodh leabhar liom don duais. Ach spreag an t-ainmniúchán mé chun dhá leabhar leis a cheannach: mar atá, Cavalier, passe ton chemin !, cnuasach de chuimhní cinn ar an seal a chaith sé ina chónaí i gcontae na Gaillimhe, agus Les poneys sauvages, an t-úrscéal is cáiliúla dá chuid. Léifidh mé an dara saothar san athbhliain, ach tá an chéad cheann léite agam cheana agus cuirfidh mé clabhsúr air an aiste seo le sliocht gairid as:
Même privée de ses droits essentiels, dépossédé de ses terres et de ses maisons que les constables au service de l’occupant ont réduites à des tas de pierres et de chaumes pourris, un peuple a encore la parole pour défier son oppresseur et, si on le bâillonne, il conserve le remède à toute misère : la parole intérieure qui permet d’être soi-même ...
Michel Déon, Cavalier, passe ton chemin ! (Gallimard, 2005), 105.
Fiú má bhaintear a gcearta bunúsacha díobh, má chaitear amach iad as a dtailte agus as tithe a fhágtar ina gcairn chloch is tuí dreoite ag pílir i seirbhís an ghabhálaí, bíonn an friotal fós ag pobal chun dúshlán an lucht ansmachta a thabhairt, agus má chuirtear gobán ina mbéal bíonn leigheas gach anró acu: an friotal inmheánach a ligeann dóibh bheith mar atáid ...
