D’athraigh gach rud an lá úd

Macron i láthair an tsáir

An 14 Feabhra anuraidh bhuaileas le seanchara liom sa tigh tábhairne is gaire dom, an Tolka House, i gcomhair cúpla pionta. Fear is ea Frank nach gcastar orm ach uair nó dhó sa bhliain agus bhí ár ndóthain le plé againn. Tá cuimhne ar leith agam ar cheann amháin de na hábhair a bhí faoi chaibidil an oíche úd. Le roinnt seachtainí roimhe sin bhí seirbhísí faisnéise na Stát Aontaithe ag fógairt go poiblí go raibh an Rúis ag slógadh a cuid fórsaí sa Bhealarúis agus ag beartú ionradh a dhéanamh ar an Úcráin. An 7 Feabhra, thug Emmanuel Macron cuairt ar Mhoscó mar a raibh tête-à-tête aige le Vladimir Putin. Bhí sé i gCív an lá dár gcionn agus bhí an chuma ar chúrsaí go rabhthas ag dul i mbun idirbheartaíochta. Nuair a tarraingíodh scéal na hÚcráine anuas an oíche úd sa Tolka House, bhí an bheirt againn lánchinnte de nach raibh baol cogaidh ann. Maidir liom féin, thuigeas go maith gur cheannaire gan scrupall é deachtóir na Rúise, ach shíleas freisin gur cheannaire é a bhí cúramach, éirimiúil, cliste. Bhraitheas nár dheacair an plean a bhí aige a thuiscint: ní raibh sa bhuaileam sciath go léir a bhí ar siúl ach cur i gcéill chun brú síceolaíoch agus eacnamaíoch a chur ar na hÚcránaigh. Beart soiniciúil ba ea é chun iallach a chur orthu glacadh leis an bhforghabháil a bhí déanta ag an Rúis ar an gCrimé agus ar réigiún an Donbass. Ar ndóigh, ní oibreodh a leithéid de phlean mura ndéanfadh an Rúis na hullmhúcháin mhíleata go léir ba ghá le haghaidh ionraidh, rud a mhínigh an imní a bhí ar thíortha an iarthair. Ach bhíos suite de gurbh imreoir fichille é Putin. Ní raibh seans dá laghad ann, dar liom, go dtabharfadh sé léim an daill trí chogadh a thosú. Agus ba léir dom gur chogadh mór a bheadh ann: dheineas an tairngreacht go mbeadh “an tSeisnia faoina deich” ann dá ndéanfaí ionradh ar an Úcráin. Shíleas go nglacfadh na Rúisigh seilbh ar na cathracha móra – ar Chív agus ar Kharkiv go háirithe – laistigh de sheachtain nó dhó, ach ghlacas leis go gcoinneodh na hÚcránaigh seilbh ar iarthar na tíre, go gcuirfeadh an Pholainn agus tíortha eile lón cogaidh ar fáil dóibh, agus go mbeadh treallchogaíocht forleathan sa taobh tíre a ghabhfadh na Rúisigh. Deich lá dár gcionn, an 24 Feabhra, chualas an nuacht ar an raidió go raibh an Úcráin faoi ionsaí.

Saighdiúií Úcránacha ag amharc ar fhógra i mbaile Izium: ‘Táimid leis an Rúis! Pobal amháin!

     Rinne an cainéal teilifíse France 2 sraith clár faoi imeachtaí stairiúla dar theideal ‘Ce jour lá tout a changé’ (‘d’athraigh gach rud an lá úd’) agus b’shin an abairt a rith liom nuair a thuigeas go raibh tús curtha leis an gcogadh ba mhó san Eoraip ón Dara Cogadh Domhanda i leith. Go deimhin, tá cosúlachtaí nach beag idir an dá chogadh. Sa dá chás, bhí stát mór a chaill impireacht ag iarraidh a shean-stádas mar chumhacht dhomhanda a fháil ar ais. Chaill an Ghearmáin na coilíneachtaí a bhí aici (stráice mór den Pholainn san áireamh) tar éis an Chéad Chogaidh Dhomhanda agus chaill an Rúis a cuid satailítí i lár na hEorpa agus poblachtaí neamh-Rúiseacha an Aontais Shóivéadaigh nuair a chlis an córas cumannach. Bhain an Ghearmáin úsáid as lucht labhartha na Gearmáinise san Ostair, in Sudentenland na Seicslóvaice, agus in saorchathair Danzig chun caismirtí a ghríosú agus – sa deireadh thiar – chun cogadh a thosú. Mar an gcéanna, d’úsáid an Rúis lucht labhartha na Rúisise mar leithscéal chun a flaitheas a fhógairt ar chúig chúige de chuid na hÚcáine. Má d’fhear Adolf Hitler cogadh in 1939 chun an Volk a aontú in aon Grossdeutschland amháin, tá Putin ag iarraidh an rud céanna a dhéanamh inniu le народ (narod) na Rúise: ‘Мы с Россией! Один народ!’ (‘Táimid leis an Rúis! Pobal amháin!’) a d’fhógair na fógraí móra a crochadh ar fud na gcríoch gafa san Úcráin - mana impiriúil a thugann le fios nach náisiún í an Úcráin. Caithfear a admháil go raibh bunús áirithe le héilimh Hitler: bhí téarmaí Chonradh Versailles míchothrom (is annamh a fhaigheann an dream a chailleann cogadh cothrom na Féinne ó na buaiteoirí) agus ba dhílseoirí de chuid na Gearmáine iad formhór an phobail in Danzig. Ní taise do dheachtóir na Rúise é: ní féidir a rá go raibh cuma an daonlathais ar an mbealach inar aistríodh an Chrimé ón Rúis go dtí an Úcráin in 1954, mar shampla, agus ní raibh sé cóir ná cliste stádas oifigiúil a shéanadh ar an Rúisis san Úcráin. Ach is scéal thairis anois iad cúinsí fánacha den sórt mar ‘d’athraigh gach rud’ ar an 24 Feabhra anuraidh nuair a scaoil Putin a chuid cúnna cogaidh den iall.

Iarsmaí na Rúiseach i mbaile Bucha

     Ach má tá cosúlachtaí follasacha idir cúlra an Dara Cogadh Domhanda agus cúlra an chogaidh atá ar siúl anois, ní fhéadfadh na torthaí míleata a bheith mórán níos éagsúla. Chuir luas agus neart an Blitzkrieg i gcoinne na Polainne idir scéin agus alltacht ar an domhan in 1939. A mhalairt ar fad atá fíor faoin ionradh ar an Úcráin. Theip ar pharatrúpaí na Rúise aerfort Hostomel’, lastuaidh de Chív, a ghabháil – rud a d’fhág nárbh fhéidir le haonaid mhíleata eile tuirlingt ann chun an phríomhchathair a ionsaí. Toisc gur thosaigh an t-ionradh ag an tráth ba mhífheiliúnaí den bhliain, nuair a bhí coscairt mhór an earraigh ar tí tosú, b’éigean do na colúin fhada armúrtha a tháinig aduaidh ón mBealarúis na bóithre a choinneáil agus dhein arm na hÚcráine sléacht ar na hionróirí lena gcuid Javelins agus NLAWs – diúracáin a scaoiltear ón ngualainn a sholáthair na Stáit Aontaithe agus an Bhreatain faoi seach – agus le dróin Bayraktar de dhéantús na Tuirce. B’éigean do na Rúisigh cúlú go dtí an Bhealarúis agus d’iompaigh an ‘oibríocht speisialta mhíleata’ a bhí beartaithe ina cogadh. D’éirigh níos fearr leis na hionróirí a ghluais aneas ón gCrimé: ghabhadar cathair Kherson ach cuireadh stop leo os comhair Mykolaiv agus sábháladh calafort Odesa. Cé gur léir faoin samhradh seo caite nach raibh dóthain saighdiúirí ag na Rúisigh le tuilleadh dul chun cinn a dhéanamh, níor léir go ceann tamaill an mbeadh na hÚcránaigh láidir go leor chun talamh a athghabháil. Ach d’éirigh le frith-ionsaithe a dhein arm na hÚcráine i dtreo dheireadh na bliana nuair a saoradh cúige Kharkiv san oir-thuaisceart agus an chuid de chúige Kherson atá laistiar den Dnípir. Cuireadh an coinscríobh i bhfeidhm sa Rúis agus tháinig trí chéad míle earcach isteach san arm, ach is ar éigean a tugadh oiliúint ar bith dóibh sular seoladh chuig an fronta iad. Cibé rud a tharlóidh as seo amach, tá dochar as cuimse déanta d’íomhá ghairmiúil fhórsaí míleata na Rúise. Thairis sin, is léir don saol anois nach bhfuil trealamh míleata na Rúise ar chomhchaighdeán le trealamh an iarthair, rud a dhéanfaidh dochar dá tionscal armála sna blianta atá romhainn. Ní saineolaí míleata mé, ach is cosúil – agus na focail seo á scríobh agam – gurb iad na hÚcránaigh a bheidh ar an ionsaí i mbliana. Ní áibhéil é a rá go bhfuil cuma níos muiníní ar rialtas Volodymyr Zelenskiy in Cív anois ná mar atá ar réimeas Putin in Moscó. Tá cóimheá na cumhachta in oirthear na hEorpa athraithe ó bhonn ag an gcogadh, agus tá athruithe eile ag tarlú i gcéin agus i gcóngar.

Uachtarán na Stát Aontaithe i gCív cúpla lá ó shin

     Is é an t-athrú is feiceálaí, b’fhéidir, go bhfuil comhghuaillíocht mhíleata an iarthair, NATO, níos treise agus níos aontaithe ná riamh de bharr an chogaidh. Tá an tSualainn agus an Fhionlainn, tíortha a bhí neodrach leis na cianta – níos neodraí ná mar a bhí Éire riamh – tar éis ballraíocht san eagras a iarraidh. Tá ionaid straitéiseacha acu ar an Muir Bhailt agus ní haon dóithín iad na fórsaí cosanta atá ag ceachtar den dá thír. Níorbh fhéidir a shamhlú go dtréigfidís an polasaí neodrachta a bhí acu murach gur ionsaíodh an Úcráin. Is é an rud a dhein Putin, i ndáiríre, ná cruthúnas doshéanta a chur ar fáil don saol mór nach bhfuil tír ar bith i gcomharsanacht na Rúise slán mura ngabhann sí le NATO. Caithfidh go bhfuil ceannairí sa Mholdáiv, sa tSeoirsia agus sa Chasacstáin ag scrúdú na n‑impleachtaí agus na bhféidearthachtaí dóibh féin. Agus laistigh de NATO, tá fórsaí cosanta na Polainne le méadú faoi dhó, tá tíortha eile ag caitheamh níos mó airgid ar chúrsaí míleata, agus tá táirgeadh an tionscail armála á ardú le cinntiú nach mbeidh ganntanas armlóin ar arm na hÚcráine sna míonna atá romhainn. Má tá oiread is comhairleoir macánta amháin fágtha sa Chreimil i Moscó, d’fhéadfadh sé an bhreith chéanna a thabhairt ar chogadh Putin agus a thug Boulay de la Meurthe ar dhúnmharú an duc d’Enghien in 1804: ‘c’est pire qu’un crime, c’est une faute’ (‘is measa é ná coir, botún is ea é’).

Corpáin na Rúiseach os comhair Bakhmut

     Tá athrú eile fós ann nach bhfuil chomh feiceálach, ach tá tuairim agam gurb é an t-athrú is tábhachtaí ar fad é sa deireadh thiar – cé gur deacair é a thomhas agus an chogaíocht ar siúl. Is é an t-athrú atá i gceist agam an t-athrú a tháinig ar mheon na nÚcránach de bharr an chogaidh bharbartha a cuireadh orthu. Tá clais lán fola idir iad agus an Rúis anois, clais a líonadh le bliain anuas; is cinnte nach dtaoscfar é go luath ná go héasca. Cinnteoidh an cogadh seo go mairfidh naimhdeas idir an dá náisiún go ceann i bhfad. Is é an ghné is measa den scéal, b'fhéidir, go bhfuil tromlach na Rúiseach ag tacú leis an gcogadh. Ní féidir an milleán go léir a chur ar bholscaireacht na meán cumarsáide sa Rúis: léiríonn an tacaíocht atá ag Putin go bhfuil an meon impiriúil forleathan i gcónaí i measc na Rúiseach. Ba mhór an sólás dom é mar sin gur shínigh níos mó ná míle staraithe ón Rúis litir oscailte i gcoinne an chogaidh nuair a thosaigh sé. Is fiú téacs na litreach a léamh (tá pictiúr den bhunleagan ag bun na haiste seo):

Litir oscailte ó staraithe i gcoinne an chogaidh leis an Úcráin

Táimidne, staraithe Rúiseacha – acadúlaithe, múinteoirí, mic léinn, mic léinn iarchéime agus céimithe na ndámh staire – ag cur go láidir i gcoinne oibríochtaí míleata fhórsaí armtha na Rúise i gcríocha stát ceannasach na hÚcráine.

Luadh an stádas íseal a bhain go stairiúil le stáit is le ciníocha eile chun mórán cogaí millteacha agus gníomhartha ionsaitheacha a mhíniú san am atá caite. Ní féidir glacadh lena leithéid d’ionramháil ar an stair sa 21ú céad. Is cóir easaontais a réiteach i gcomhráite, i gcruinnithe taidhleoireachta agus i gcomhdhálacha scolártha, ní ar láithreacha catha.

Léiríonn imeachtaí uile an 20ú céad go mbíonn toradh uafásach ar chogaí le haghaidh gach dream a bhíonn gafa leo. Bíonn taismigh i measc an phobail shibhialta; scriostar tithe agus bealaí cumarsáide, rud a chruthaíonn tubaiste dhaonnúil. Tréigeann daoine a dtithe agus fágtar ina ndídeanaithe iad. Bristear naisc thábhachtacha eacnamaíocha, chultúrtha agus phearsanta. Scriosann an chogaíocht na séadchomharthaí is luachmhaire ón am atá imithe a bhfuil sé de dhualgas orainn iad a chaomhnú don am atá le teacht. Tá séadchomharthaí oidhreachta domhanda dá leithéid i gcríocha na hÚcráine: Eaglais San Sofia agus an Geata Órga i gCív, Eaglais Piatnitskaia in Chernihiv, agus cinn eile fós.

Tír bhráithriúil don Rúis a bhí, agus atá fós, san Úcráin ó cheart, tír a bhfuil naisc ghaoil, chairdis agus ghairme againn léi. Agus tá taithí stairiúil i gcoitinne againn. Is ag tagairt atáimid don éacht a rinne ár bpobail le linn an Mhórchogaidh Thírghrách. Throid ár sinsir gualainn ar ghualainn ionas nach mbeimisne – a gclann, a ngarchlann, agus clann a ngarchlainne – bainteach leis an gcogadh go deo.

Amach anseo, beidh orainn freagra a thabhairt ar cheistiú ár gclainne agus ár ngarchlainne faoi na cúiseanna atá leis an tubaiste atá ag tarlú os comhair ár súl. Tá obair mhór romhainn – muintir na Rúise – chun an fhreagracht atá orainn as na himeachtaí seo a aithint.

Éilímid deireadh láithreach leis an gcogadh.

Is blúire beag fianaise í an litir seo nach obair in aisce ar fad é saothrú na staire ...

Слава Україні! Glóir don Úcráin!