‘Is dé réir a chéile a thógtar na caisléain’, ach tógtar iad mar sin féin! Chríochnaíos an chéad dréacht de Luathstair na hÉireann, leabhar atá á scríobh agam le seacht mbliana anuas, le déanaí. Anseo thíos tá an clabhsúr a chuireas ar an saothar.
 |
| Henry VII, rí Shasana agus tiarna na hÉireann |
Bhí deireadh leis an gcogadh idir Sasana agus an Fhrainc; bhí deireadh leis an gcoimhlint idir teaghlaigh Lancaster agus Eabhrac freisin, cé nár léir é sin do chách ag an am. Ba rí é Henry VII a raibh sé de chumhacht aige smacht níos déine a choinneáil ar oifigigh na corónach ar fud a chríoch.
 |
| Gabháil Chathair Chonstaintín |
Bhí athrú ag teacht ar dhála na hÉireann ag deireadh an 15ú céad ach ba bhunúsaí fós na hathruithe a bhí ag titim amach ar mhórthír na hEorpa. Nuair a ghabh na Turcaigh Cathair Chonstaintín in 1453 múchadh an t aon spré a bhí fágtha d’impireacht na Róimhe. Is iomaí scoláire Gréagach a thug aghaidh siar, i dtreo na Veinéise go háirithe, sna blianta a lean. Thugadar lámhscríbhinní leo ina raibh bunleaganacha Gréigise de shaothair le Pláton (Πλάτων), Aristotéles (Αριστοτέλης) agus údair eile ón ré chlasaiceach. Bhí téacsanna ina measc nach bhfacthas san iarthar cheana, mar aon le téacsanna eile a bhí ar fáil i ndrochaistriúcháin amháin roimhe sin. Cuireadh dlús le staidéar na Gréigise agus na litríochta clasaicí ar aon agus tháinig modh nua scoláireachta chun cinn san Iodáil: mar atá, ‘studia humanitatis’; nó ‘léann na daonnachta’. Saghas léinn ba ea é a thug droim láimhe do scolaíochas tur na n-ollscoileanna seanbhunaithe. Leag an léann nua béim ar ábhair a bhain le cultúr an duine amhail teangacha, an reitric, an litríocht, an eitic, agus an stair, seachas ar loighic theibí na meitifisice. Scaip léann na daonnachta ón Iodáil go tíortha eile agus chuidigh teicneolaíocht úr na clódóireachta lena chraobhscaoileadh.
 |
| Clólann luath |
Chuir Johannes Gutenberg, céad chlódóir na hEorpa, eagrán den Bhíobla i gcló in Mainz na Gearmáine timpeall na bliana 1455. Bhí aird na gclódóirí ba luaithe dírithe ar leabhair faoin reiligiún ach níorbh fhada go raibh saothair faoi ábhair shaolta á bhfoilsiú acu. In aon bhliain amháin (1471) d’fhoilsigh Nicholas Jenson, clódhearthóir agus clódóir ón bhFrainc, saothair le Cicero (polaiteoir a d’éag in 43 R.Ch.), le Quintilianus (oide reitrice a d’éag thart ar A.D. 100) agus le Suetonius (staraí a d’éag uair éigin tar éis A.D. 122) sa Veinéis. Níor tháinig ealaín na clódóireachta chomh fada le Sasana go dtí an bhliain 1476 nuair a chuir William Caxton clóphreas ar bun in Westminster. Mar a luadh cheana, aistríodh leabhar a d’fhoilsigh Caxton go Gaeilge roimh dheireadh an 15ú céad – cé go raibh Éire fós gan chlóphreas ag an am. Ní hamháin gur leathnaigh réimse na dtéacsanna a bhí le fáil tar éis theacht na clódóireachta ach mhéadaigh soláthar na leabhar as cuimse: áirítear go raibh tuairim is dhá mhíle leabhar in aghaidh na bliana á gcóipeáil ag scríobhaithe sa Ghearmáin timpeall na bliana 1370, ach bhí dhá chéad míle leabhar á gclóbhualadh in aghaidh na bliana sa tír sin faoi dheireadh an 15ú céad.
 |
| La Niña, la Pinta agus la Santa Maria |
Má bhí na Turcaigh ag treabhadh rompu sna Balcáin agus in oirthear na Meánmhara, bhí ríochtaí Críostúla ag fáil an lámh in uachtar ar Mhoslamaigh san iarthar agus ghabh an Phortaingéil cathair Tangier ar chósta thuaidh Mharacó chomh luath leis an mbliain 1471. D’athraigh cóimheá na cumhachta i leithinis na hIbéire go buan nuair a phós ‘los Reyes Católicos’; (‘na flatha Caitliceacha’) – Isabel I na Caistíle agus Fernando II na hAragóine – in 1479. Cuireadh an ‘reconquista’ (‘athghabháil’) i gcrích in 1492 nuair a ghabhadar Granada, an chathair dheireanach san Ibéir a bhí fós i seilbh na Moslamach. Cúpla mí dár gcionn, sheol Cristoforo Colombo, mairnéalach ó Genova na hIodáile a bhí fostaithe ag na flatha Caitliceacha, trasna an Atlantaigh go dtí na hIndiacha Thiar. Ní raibh an Ibéir – ná Éire – suite ar imeallbhord thiar an domhain a thuilleadh ach ag ceann an chúrsa loingseoireachta idir an Sean-Domhan agus an Domhan Nua. Ní raibh cumhachtaí eile iarthar na hEorpa dall ar na himpleachtaí dóibhsean. Bhí paitinn ó rí Shasana ag Zuan Caboto, Veinéiseach, nuair a sheol sé ó Bhriostó go Talamh an Éisc in 1497. Bhí Colombo agus Caboto ag iarraidh na hIndiacha Thoir a shroicheadh nuair a sheoladar siar, ach rinne Vasco da Gama, Portaingéileach, an beart in 1498 nuair a scoith sé Rinn an Dóchais agus sheol tríd an Aigéan Indiach go Kerala na hIndia. Bhí cúrsa díreach trádála oscailte idir an Eoraip agus an domhan thoir; laistigh de ghlúin amháin eile bhí sraith de stáisiúin trádála ag an bPortaingéil a shín chomh fada soir le ‘hoileáin na spíosraí’ mar a tugadh ar oileáin Maluku na hIndinéise ag an am.
 |
| La Pietà |
Bhí saol na hEorpa corraithe ar dhóigh nach bhfacthas cheana ag deireadh an 15ú céad. Go deimhin, is ag treisiú a bhí an suaitheadh cultúir – an ‘rinascita’ (‘athbheochan’) mar a ghlaofaí air ar ball – i rith an ama. Ní hionadh é gur san Iodáil a d’eascair coincheap na hathbheochana mar is ann a tháinig an bláthú ba shuntasaí ar an ealaín: thosaigh Leonardo da Vinci ag péinteáil an Suipéar Déanach in 1495 agus chuir Michelangelo tús le dealbhú an Pietà in 1498. Ach bhain ceistiú na saíochta ársa, an t-athmhachnamh ó bhonn, an dúil san athnuachan, le meon na haoise – meon nach raibh teoranta d’aon tír ar leith. Chríochnaigh Nikolaus Kopernikus, canónach ó Toruń na Polainne, a chúrsa staidéir in ollscoil Kraków in 1495, tráth a thosaigh Desiderius Erasmus, sagart ó Rotterdam na hÍsiltíre, ag freastal ar léachtaí in ollscoil Phárais. An bhliain chéanna úd, bhí Martin Luther ina ghasúr dhá bhliain déag d’aois in Eisleben na Gearmáine, agus bhí Ignacio de Loyola ina pháiste ceithre bliana d’aois i dTír na mBascach.
Sa bhliain 1495 bhí an Eoraip – Éire san áireamh – ar thairseach na Nua-Aoise.
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire